Từ lâu, hormon giới tính đã được dùng để chữa bệnh. Gần đây có một số nghiên cứu dùng hormon chống lão hóa, phục hồi phong độ. Do không có thông tin đầy đủ, lại quá kỳ vọng vào các liệu pháp này nên có người đã sa vào lạm dụng.
Hormon sinh dục nam
Testosteron:
Testosteron quyết định giới tính nam được tuyến thượng thận, tinh hoàn, buồng trứng tiết ra , nồng độ trong huyết tương ở nữ 15-70 nanogam/dexilít, ở nam là 260-1.000 nanogam/dexilít.
– Dùng cho nam giới trong các trường hợp: nhược năng sinh dục nam trẻ tuổi, dậy thì muộn, một vài dạng vô sinh do rối loạn tạo tinh (vì thiếu testosteron). Đối với trường hợp nhược năng sinh dục do nhiều yếu tố sinh lý, tâm lý khác không phải do thiếu testosteron nếu bổ sung testosteron thì sự nhầm lẫn ấy là có hại. Dùng thừa testosteron sẽ kìm hãm sự tạo tinh.
– Dùng cho nữ giới trong trường hợp: carcinom vú rải rác, kinh nguyệt kéo dài (do thừa progesteron).
– Dùng cho đồng hóa: Testosteron giúp hấp thu chất đạm, tăng tổng hợp protein, tăng khối lượng cơ, tăng cân, thúc đẩy việc tạo xương. Sản phẩm giáng hóa của testosteron (nadrolon bd: durabolin, methadriol bd: andriol) là “liệu pháp phụ trợ” cho người gầy yếu, sụt cân, mất sức. Tuy nhiên nếu lạm dụng dùng liều cao hoặc kéo dài sẽ có hại: nữ bị nam hóa, nam bị chứng vú to, cương dương vật lâu và đau, giảm tinh trùng, có thể gây viêm da tắc mật đưa đến vàng da, suy gan. Trẻ trưởng thành dùng thừa testosteron sẽ “đóng đầu xương” sớm, không đạt được chiều cao cần thiết.
– Dùng tăng ham muốn tình dục, tăng tố chất, chống lão hóa: Sự giảm “ham muốn tình dục” là do vùng dưới đồi kích thích tuyến yên tiết ra nhiều prolactin. Testosteron, dopamin, bromocryton bằng các cách khác nhau làm giảm lượng prolactin, đưa “ham nuốn tính dục” trở lại. Do phụ thuộc vào nhiều yếu tố, nên tuy có sự liên hệ giữa testosteron và “ham muốn tình dục” nhưng không hoàn toàn theo tỷ lệ thuận. Bổ sung testosteron vào cơ thể, tác động cũng thất thường: lúc đầu bùng nổ sinh khí, dục tính; vài ngày sau mệt mỏi, trầm uất (!). Mặt khác nồng độ testosteron trong máu dao động theo chu kỳ sinh học nhằm điều hòa tinh tế các hoạt động sinh lý, vì thế bổ sung testosteron chỉ giải quyết sự thiếu hụt về lượng nhưng khó tạo ra sự điều hòa tinh tế này. Như vậy khó có thể xem testosteron là thuốc gây hứng thú tình dục, phục hồi tố chất, chống lão hóa. Hơn nữa, người cao tuổi dùng testosteron có thể dẫn đến u xơ tuyến tiền liệt, ảnh hưởng đến chuyển hóa lipid gây tác động không có lợi lên các bệnh tim mạch.
Dehyrroepiandrosteron (DHEA):
DHEA do thượng thận tiết ra, giảm dần theo sự tích tuổi. Ở tuổi 80 nồng độ DHEA chỉ còn bằng 10%-15% so với lúc còn trẻ.
Nghiên cứu dùng DHEA cho người cao tuổi nam thấy cải thiện nồng độ IGF-1, tăng khối lượng cơ bắp của cơ thể, tăng trương lực cơ, tạo cảm giác sung sức, nhưng với nữ lại không cải thiện được triệu chứng mãn kinh, khí sắc, trí nhớ, không làm tăng ham muốn tình dục, không tạo được cảm giác sung sức.
Dùng liều cao kéo dài, DHEA gây ra các tác dụng phụ như dùng liều cao testosteron (nói trên). Ngoài ra, còn có thể gây ung thư tiền liệt tuyến, không được dùng cho nữ bị ung thư lệ thuộc vào hormon (vú, buồng trứng) hoặc đang dùng liệu pháp hormon thay thế.
Như vậy chưa có cơ sở chắc chắn dùng DHEA với tư cách là thuốc chống lão hóa và chữa bệnh.
Hormon sinh dục nữ
Estrogen: Được dùng trong các trường hợp vô kinh nguyên phát, rối loạn kinh nguyệt (do giảm foliculin).
Vào tuổi tiền mãn kinh, estrogen giảm gây bốc hỏa, giảm kích thước tuyến vú, teo biểu mô niệu-sinh dục, khô teo da, loãng xương, chán nản.
Bình thường, lượng estrogen đủ làm phát triển hệ sinh dục nữ (tử cung, vú, ống dẫn trứng, ống dẫn sữa), điều hòa chức năng sinh lý (bao gồm kinh nguyệt). Một số thiếu nữ nghe theo mách bảo tiêm estrogen nhằm tăng kích thước tuyến vú, tạo bộ ngực nở nang, thường không đạt được mục đích mà thừa estrogen gây rối loạn kinh nguyệt, rong kinh, rong huyết, sạm mặt, gây bệnh lý tuyến vú, nội mạc tử cung và thậm chí gây ung thư ở hai bộ phận này.
Progesteron: Được dùng trong đe dọa sẩy thai và sẩy thai liên tiếp, hội chứng tiền kinh nguyệt, kinh nguyệt không đều, rối loạn tiền mãn kinh, vô sinh do suy hoàng thể, điều hòa dịch tiết bã nhờn ngoài da, u vú lành tính.
Chất tương tự progesteron là levonorgetrel có hàm lượng cao (0,75mg/viên) như trong viên tránh thai khẩn cấp (postinor). Đúng ra, chỉ được dùng cho những cặp vợ chồng lớn tuổi hoặc ở xa nhau ít giao hợp, gặp gỡ ngẫu hứng hoặc khi các biện pháp tránh thai khác bị trục trặc đột xuất, khi bị cưỡng hiếp và chỉ dùng cho người khỏe mạnh, không quá 4 lần trong một tháng. Một số người đã lạm dụng nó để “thoải mái tình dục” trước hôn nhân (dùng quá nhiều lần) sẽ gây rối loạn kinh nguyệt, rong kinh, rong huyết, nhức đầu, chóng mặt và tạo tiền đề gây ra hoặc làm nặng thêm một số bệnh ác tính khác
Việc dùng hormon giới tính chống lão hóa, sa sút tính dục bắt đầu được nghiên cứu trong vài thập niên gần đây. Có những nghiên cứu mới chỉ thực hiện trên súc vật chưa thể áp dụng cho người, hoặc nghiên cứu trên người nhưng mới chỉ ở phạm vi hẹp chưa đủ tầm phổ quát, hơn nữa chỉ dùng trong thời gian ngắn với liều hạn chế, chưa có kết quả bền vững. Vì thế trước mắt không nên dùng vào mục đích này.
Một số hormon được phép dùng trong các trường hợp cụ thể (nói trên) nhưng không nên tự ý sử dụng. Khi dùng cần được thầy thuốc chuyên khoa tư vấn và dùng đúng theo chỉ dẫn.