Huyết áp đột ngột tăng cao là khi chỉ số huyết áp ≥ 180/120mmHg. Tăng huyết áp đột ngột chia thành 2 loại gồm tăng huyết áp khẩn cấp (không có tổn thương cơ quan đích) và tăng huyết áp cấp cứu (có tổn thương cơ quan đích). Nếu không có cách xử lý khi tăng huyết áp đột ngột kịp thời có thể gây ra những biến cố nghiêm trọng như vỡ mạch máu, sưng hoặc xuất huyết não, đột quỵ,…(1)
1. Nguyên nhân
1.1 Bệnh lý mắc kèm (2)
Một số bệnh lý mắc kèm có thể là nguyên nhân gây tăng huyết áp đột ngột như bệnh tim mạch (nhồi máu cơ tim, suy tim, đau thắt ngực,…), bệnh mạch máu não (chấn thương đầu, u não,…), bệnh thận (viêm cầu thận cấp, sau ghép thận,…), bệnh nội tiết (u tuỷ thượng thận, hội chứng cushing,…), tăng động giảm chú ý và sản giật.
1.2 Thuốc (2,3)
Sử dụng một số loại thuốc cũng làm tăng nguy cơ gây tăng huyết áp đột ngột:
– Thuốc kích thích thần kinh trung ương: cocain, amphetamin/metamphetamin, phencyclidin,…
– Thuốc chống trầm cảm:
- Nhóm ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin (SSRIs): fluoxetin, sertralin, citalopram,…
- Nhóm chống trầm cảm 3 vòng (TCAs): amitriptylin, doxepin, imipramin,…
- Thuốc ức chế monoamine oxidas (MAOIs): tranylcypromin, selegilin, tyramin,…
1.3 Ngưng thuốc đột ngột (3)
Bệnh lý tăng huyết áp khiến thành mạch máu kém đàn hồi. Do vậy, khi tự ý ngưng các thuốc điều trị tăng huyết áp như nhóm beta-blocker (propanolol, metoprolol tartrat,…), clonidine hoặc nhóm ức chế men chuyển – ACEi (captopril, enalapril, lisinopril,…) có thể gây tăng huyết áp đột ngột do thành mạch máu không kịp đáp ứng, dễ nứt vỡ và gây ra các biến chứng như nhồi máu cơ tim, đột quỵ,…
2. Triệu chứng tăng huyết áp đột ngột
Các triệu chứng điển hình bao gồm: đau đầu dữ dội, khó thở, chảy máu cam, ngất hoặc bồn chồn quá mức (1).
Nếu huyết áp không được kiểm soát trong vài phút đến vài giờ, sẽ dẫn đến rối loạn chức năng đa cơ quan đích bao gồm:
- Các tổn thương ở thần kinh (tai biến mạch máu não, nhồi máu não,…)
- Tim mạch (thiếu máu cục bộ, nhồi máu cơ tim,…)
- Thận (suy thận cấp)
- Bệnh võng mạc
- Sản giật
- Thiếu máu tán huyết vi thể (4)
3. Cách xử lý khi tăng huyết áp đột ngột
3.1 Tăng huyết áp cấp cứu
Bệnh nhân cần nhập viện để được điều trị với thuốc hạ huyết áp đường tiêm tại đơn vị điều trị tích cực (ICU) và có sự theo dõi sát liên tục về tổn thương cơ quan đích. Một số thuốc đường tiêm điều trị tăng huyết áp cấp cứu gồm nicardipine, nitroglycerin, hydralazine,…(5).
3.2 Tăng huyết áp khẩn cấp
Bệnh nhân cần nhập viện để được bác sĩ đánh giá. Bệnh nhân mắc tăng huyết áp khẩn cấp có chỉ số huyết áp tăng cao đáng kể đơn thuần (> 180/120mmHg) nhưng không có tổn thương cơ quan cấp. Do đó bệnh nhân được điều trị với thuốc hạ huyết áp đường uống tích cực và theo dõi với mục tiêu là huyết áp tâm trương (HATTr) đạt 100-110mmHg trong nhiều giờ (5).
4. Phòng tránh
4.1 Tuân thủ dùng thuốc
Bệnh nhân vẫn cần uống thuốc ngay cả khi huyết áp đã giảm xuống và không có triệu chứng bất thường. Giống như tất cả các loại thuốc, thuốc điều trị tăng huyết áp cũng có thể gây ra tác dụng phụ thường gặp như đau đầu, chóng mặt hay khó chịu ở dạ dày. Các tác dụng phụ này thường giảm bớt sau vài tuần đầu tiên dùng thuốc nhưng nếu nó tiếp tục gây khó chịu, bạn có thể nói với bác sĩ kê đơn.
4.2 Thay đổi lối sống
-
Chế độ ăn uống lành mạnh
Chế độ ăn kiêng DASH là một ví dụ về chế độ ăn uống do bác sĩ kê đơn để giữ cho huyết áp ổn định. Chế độ ăn này nhấn mạnh việc tiêu thụ các loại thực phẩm có lợi cho tim mạch như ngũ cốc nguyên hạt, cá, thịt gia cầm, các loại hạt (6).
Uống rượu với lượng vừa phải có thể mang lại nhiều lợi ích cho bệnh nhân. Khuyến khích dùng không quá 2 đơn vị/ngày ở nam và 1 đơn vị/ngày ở nữ. Trong đó, 1 đơn vị cồn tương đương 354ml bia (~1 lon bia) hoặc 150ml rượu vang hoặc 45ml rượu mạnh (5)
Lên kế hoạch cho các bữa ăn chính, bữa ăn nhẹ và tuân theo nó để tránh gây thừa cân. Ăn chậm, dành ít nhất 20 phút để ăn bữa chính, 10 phút cho bữa ăn nhẹ và rời khỏi bàn khi đã ăn xong. Lập một danh sách thực phẩm cần mua và không bao giờ mua thức ăn khi đói (6)
-
Hoạt động thể chất
Hoạt động thể chất 30 phút từ 5 đến 7 ngày trong tuần hoặc dành ít nhất 10 phút ba lần mỗi ngày. Lựa chọn những môn thể thao yêu thích hoặc biến nó thành một thói quen hàng ngày như đi cầu thang bộ, đậu xe ở phía xa của bãi đậu xe,….Bên cạnh đó, bạn có thể đặt ra mục tiêu đi 10.000 bước hoặc 5 dặm (khoảng 8km) mỗi ngày bằng cách sử dụng máy đếm bước chân, điện thoại thông minh hoặc thiết bị theo dõi hoạt động để đếm (6).
Bệnh nhân tăng huyết áp cần phải biết cách xử lý khi tăng huyết áp đột ngột để có thể ngăn các biến cố bất lợi xảy ra. Bên canh đó, cần thực hành thói quen lành mạnh và dùng thuốc điều trị tăng huyết áp đều đặn để giúp giữ huyết áp trong phạm vi lành mạnh, giảm nguy cơ mắc bệnh tim và đột quỵ.
Author: TQ.Nhi
Reviewer 1: HTT.Minh
Reviewer 2: (Thầy/Cô) TBM.Hiền